Vreeswijk

Vreeswijk is een voormalig dorp en in 1971 met Jutphaas tot Nieuwegein samengevoegd. In de 10e eeuw werd al melding gemaakt van het dorp Vreeswijk als Fresionouuic (Friezenwijk).

Vreeswijk is nu een wijk in Nieuwegein.

Fresionouuic': dit woord stamt uit een register van goederen en landerijen van de kerk van St. Maarten te Utrecht uit het jaar 914. Fresionouuic werd later verbasterd tot Vreeswijk. Daarmee was deze vermelding dus het eerste bewijs van het bestaan van Vreeswijk. 

In de allervroegste tijden was Vreeswijk te typeren als een Friese handelsnederzetting. Na onderwerping van de Friezen door de Franken, werd Vreeswijk geschonken aan de jonge kerk van Utrecht (vóór 863). Nadien werd Vreeswijk door de Noormannen overvallen maar niet verwoest.

De exacte locatie van dit dorp is niet bekend. In de 14e eeuw verplaatste de kern van het dorp zich naar de directe omgeving van de rivier de Lek. Met de teloorgang van 't Gein ging Vreeswijk fungeren als voorhaven van de stad Utrecht. In 1373 begon de bouw van een houten sluis in de Vaartsche Rijn, op de plaats waar vandaag de dag zich nog steeds de Oude Sluis bevindt. De sluis werd gebouwd om Utrecht, dat enige jaren daarvoor zijn verbinding met de Rijn was kwijtgeraakt, opnieuw te verbinden.

Vreeswijk lag destijds niet op de plaats van het huidige Vreeswijk. Het oorspronkelijke Vreeswijk moeten we waarschijnlijk zoeken in de omgeving van de Wiers. Die plek zal kort na de totstandkoming van de ‘Oude Sluis' in 1373 langzamerhand zijn verlaten omdat de bewoners zich gingen vestigen in de buurt van die sluis.   

Om het sluisje militaire bescherming te bieden werd een vestingwerk gebouwd, het blokhuis Gildenborgh waar tot 60 militairen gestationeerd konden worden. Hieruit ontwikkelde zich in de loop der eeuwen Vreeswijk.

Het register
In de middeleeuwen was het gebruikelijk dat de Karolingische koningen en andere edellieden grond en andere bezittingen aan de rooms-katholieke kerk schonken. Deze schenkingen werden vastgelegd in een perkamenten oorkonde (charter) en gezegeld met het wapen van de schenker, in was gedrukt.
De kerk betaalde uit de opbrengsten van deze bezittingen, meestal bestaande uit pachtgelden, het onderhoud van haar gebouwen, priesters en kanunniken. Dat was ook het geval bij de Sint Maartenskerk van Utrecht.
In 857 namen de Vikingen Utrecht in en vluchtte de Utrechtse bisschop Hungar naar het klooster Sint Odiliënberg bij Roermond. Later ging hij vandaar naar Deventer. Hij was wel zo slim geweest het archief met de gezegelde oorkonden met zich mee te nemen.
Zijn opvolger Adalbold gaf opdracht tot het maken van afschriften van de oorkonden. Na Adalbold liet bisschop Radbod, nog steeds in ballingschap, in 914 verder aan de afschriften werken en voegde er een lijst aan toe waarin hij alle sinds 777 aan de kerk geschonken eigendommen vastlegde. Vermoedelijk om, indien nodig, aan te kunnen tonen welke goederen in het bezit van de kerk waren geweest en die de kerk weer in bezit diende te krijgen, zodra de vijand weg zou zijn. 

Het Utrechts Archief
Tijdens het episcopaat van de opvolger van Radbod, Balderik, was de kust weer veilig in de Domstad. Balderik keerde in 922 uit Deventer terug naar Utrecht. In latere jaren, tot 948, is er waarschijnlijk nog gewerkt aan dit cartularium (boek met afschriften van oude akten). De lijst van eigendommen is bewaard in het ‘Liber Donationum' (het boek van de schenkingen). Dit boek is een ‘cartularium' dat aan het eind van de 12e eeuw is samengesteld op basis van oudere boeken en oorkonden. De tekst is in het Latijn.
Het originele cartularium van Radbod, en de meeste oorspronkelijke oorkonden, zijn verloren gegaan. Er bestaan wel twee middeleeuwse afschriften. Het oudste dateert van het eind van de 11e  eeuw en bevindt zich in het British Museum. Het tweede afschrift is ongeveer een eeuw jonger en wordt bewaard in het Archief van de Bisschoppen van Utrecht in Het Utrechts Archief.

Deze lijst van bezittingen is daarom zo bijzonder, omdat veel plaatsen in en rond de provincie Utrecht hierin voor het eerst worden genoemd. Zo ook Fresionouuic (= Vreeswijk), dat in de laatste regel van het register vermeld wordt als geheel toebehorend aan de kerk van Sint Maarten met ‘zijn landen, bossen, weiden en visserijen'.

Vresiwike
Vreeswijk is in de loop der tijd op veel verschillende manieren geschreven: Fresionouuic, Vreeswijck, Vresiwike, Vresewijc, Vreswick, Vrieswijc, Vryswijck. Ook werd wel naar Vreeswijk verwezen als ´Nieuwe vaart´, en ook daarbij waren weer diverse schrijfwijzen: Nuwervaert, Nyevaed, Nyervaert, Nyervard, Nyewevaert, Nywevaert, die Vaert.  

Radbo(ud), bisschop van Utrecht (900-917), stamde uit een voorname Frankische familie en was een geleerd man. Hij stierf in Ootmarsum en werd begraven in Deventer. In de Broerenkerk bevindt zich in de gewelven een afbeelding van de heilige bisschop.

Vreeswijks Volkslied
Dat de Vreeswijkers trots zijn op hun stekkie blijkt wel uit het feit dat er ooit een heus Vreeswijks Volkslied geschreven is. Het onderstaande lied gaat op de wijs van "Waar in 't bronsgroen eikenhout " ... 

Waar het water westwaarts stuwt, langs de uiterwaard.
Waar men elke schipper kent, op de binnenvaart.
Waar de sluis van Beatrix, ligt op stille plek.
Daar ligt mijn vaderland, Vreeswijk aan de Lek (2x)

Waar de ophaalbruggen zijn, modern en antiek.
Daar is het uitbreidingsplan,  soms ook nog kritiek.
Maar aan wandelplaats en park, is zo'n groot gebrek.
Daar ligt mijn vaderland, Vreeswijk aan de Lek (2x)

Waar de Oude Keulsche Vaart, mokkend ligt en triest.
Waar de boeren ieder jaar, wellen in de biest.
Waar je langs de hoge dijk, rustig zit en ziet.
Daar ligt mijn vaderland, Vreeswijk aan de Lek (2x)

Waar de polder Oudegein ligt, ook de Bossche Waard.
Waar ook ieder doet zijn plicht, dat is heel wat waard.
Waar een ieder heeft gezwoegd, en ook had veel pret.
Daar ligt mijn vaderland, Vreeswijk aan de Lek (2x) 

Literatuur:

• Muller & Bouman, Oorkondenboek van het Sticht Utrecht, 1925, nr. 49.
• S. Muller Fz. (ed.), Het oudste cartularium van het Sticht Utrecht. ('s Gravenhage 1892)
• P.A. Henderikx, 'Het Cartularium van Radbod', in: D.P. Blok e.a. red., Datum et actum. Opstellen aangeboden aan Jaap Kruisheer ter gelegenheid van zijn vijfenzestigste verjaardag. Publicaties van het Meertensinstituut, deel 29 (Amsterdam 1998) 231-264.
• S. Muller & A.C. Bouman, Oorkondenboek van het Sticht Utrecht tot 1301, I: tot 1197 (Utrecht, 1920).

Kaart van de gemeente Vreeswijk in 1867

De Oude Sluis met de Kleine Brug

De Platte Brug in de Oude Sluis

Kerk in de Molenstraat

Spuisluis

De sluis werd in de loop der jaren verbeterd en vernieuwd, en hield het uit toty 1815. In dat jaar stortte de sluis onverwacht in en stroomde het rivierwater naar binnen. Van 1822 tot 1824 werd de sluis herbouwd en ontstond de huidige Oude Sluis.

In 1881 werd besloten tot de aanleg van het Merwedekanaal. Dit kanaal maakte van Vreeswijk een belangrijke scheepvaartplaats. Tot op de dag van vandaag wordt de haven van Vreeswijk gebruikt en op veel nautische kaarten staat nog altijd 'Vreeswijk' in plaats van 'Nieuwegein' aangegeven, alhoewel door de aanleg van het Amsterdam-Rijnkanaal vanaf 1931het merendeel van het economisch scheepvaartverkeer zich over die route begeeft. Tevens gaat veel scheepvaartverkeer anno 2006 door, de aan de noordoostkant van Vreeswijk gelegen Sluizencomplex (Prinses Beatrixsluizen) in het Lekkanaal. Vanaf deze sluizen kan men via het "Schuttevaerpad" te voet het oude dorp Vreeswijk bereiken.

Om schipperskinderen een goede opleiding te geven werd er in 1915 het Prins Hendrik Internaat geopend.

Na de Tweede Wereldoorlog groeide de bevolking van Vreeswijk sterk en werd de woonwijk Zandveld gebouwd. In 1971 werd besloten de gemeenten Vreeswijk en Jutphaas samen te voegen tot een nieuwe groeikern Nieuwegein.

Vreeswijk is sindsdien binnen Nieuwegein een van de twee oude kernen (samen met Jutphaas). In Vreeswijk is een klein winkelcentrum en er is een aantal restaurants. Een deel van Vreeswijk is een beschermd dorpsgezicht met uitbreiding.

Kijk hier voor meer informatie over Jutphaas (Bron: Historische Kring Nieuwegein).

Tips ...
* Maak aan de hand van een wandelroute op de I-Pad nog meer kennis met de rijke scheepvaarthistorie van het oude schippersdorp Vreeswijk in Nieuwegein. En komt nog meer aan de weet door de twee musea in de buurt te bezoeken te weten de Museumwerf en het Vreeswijks Museum en het fraaie en unieke Sluizencomplex (Prinses Beatrixsluizen).
* Wandel eens naar "'t Poortje aan de Oude Sluis". Dat is voor Aart van Zoelen (1923) haar "Geheim van Nieuwegein". "‘De inwoners van Nieuwegein die nog nooit van 't Poortje hebben gehoord, missen iets bijzonders. Ik vrees dat heel veel Nieuwegeiners er nog nooit van hebben gehoord. Het is een heel mooi oud poortje, een onderdoorgang naar het steegje". Lees hier verder.
.. 

En ... gecombineerd met de verschillende horecagelegenheden is het ook prima uitgaan in Vreeswijk. 

Fraaie beelden van Museumwerf en Vreeswijk ...

En kijk hier eens naar een reportage over de "Waterbeheersing van het oude schippersdorp Vreeswijk in Nieuwegein. Een documentaire van Ton van Genderen.
 

9 mei 1787, een datum die bij de meesten niet bekend zal zijn. Op die dag vond de Slag bij Vreeswijk plaats, ter hoogte van wat nu de wijk Fokkesteeg is. RTV Utrecht zond 6 juli een programma uit over de Slag bij Vreeswijk. Dit programma is mede tot stand gekomen door hulp van museum Warsenhoeck en de Oudheidskamer Vreeswijk.